Avrupa Komisyonu 2024 Genişleme Paketini kabul etti

Avrupa Komisyonu bugün, Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Sırbistan, Gürcistan, Moldova Cumhuriyeti, Ukrayna ve Türkiye'nin AB'ye katılım yolunda kaydettikleri ilerleme ve mevcut durumlarının ayrıntılı bir değerlendirmesini içeren yıllık Genişleme Paketini kabul etti. Değerlendirmelere reform önceliklerine ilişkin tavsiyeler ve rehberlik eşlik ediyor.  

Genişleme hem katılım ülkeleri hem de mevcut Üye Devletler ve bir bütün olarak AB için tarihî bir fırsattır. Daha büyük ve daha güçlü bir Birliğin önemli sosyo-ekonomik, siyasi ve güvenlik avantajları bulunmaktadır.

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen şunları ifade etti: “Gergin jeopolitik bağlam, ortak değerlerimiz olan demokrasi ve hukukun üstünlüğü altında kıtamızın yeniden birleşmesini tamamlamayı her zamankinden daha önemli hâle getiriyor. Son yıllarda yeni Üye Devletlerin entegrasyonu yönünde hâlihazırda büyük adımlar attık. Genişleme yeni Komisyonun da en önemli önceliği olmaya devam edecek.”
 
Yüksek Temsilci/Başkan Yardımcısı Josep Borrell ise şunları dile getirdi: “Geçtiğimiz beş yıl benzeri görülmemiş zorluklarla geçti. Tüm bu zorluklar AB genişlemesine yeni bir ivme kazandırmanın önemini ortaya koyuyor. Ortaklarımız da bunu ciddiye alıyor. AB üyeliği artık  daha önce hiç olmadığı kadar stratejik önemi olan bir seçim. Başta hukukun üstünlüğü olmak üzere AB değerleri ve AB'nin Ortak Dış ve Güvenlik Politikası ile uyum, yeni jeopolitik bağlamda stratejik yönelimin en önemli göstergesidir. Liyakate dayalı sürecimiz sayesinde hep birlikte daha güçlü bir Birlik inşa ediyoruz.”

Komşuluk ve Genişlemeden sorumlu Komisyon Üyesi Olivér Várhelyi şunları söyledi: “Genişleme, Avrupa kıtasının barış, istikrar, güvenlik ve sosyo-ekonomik açıdan büyümesine yönelik jeostratejik bir yatırımı temsil ediyor. Her yıl hazırlanan Genişleme Paketimiz, ortaklarımızın kaydettiği ilerlemenin gerçeklere dayalı ve adil bir değerlendirmesinin yanı sıra, hızlandırılmış reformların AB üyeliği yolundaki ilerlemelerini hangi noktalarda artırabileceklerini belirlemelerine olanak tanıyan açık bir rehberlik sunuyor. Özel Ekonomi ve Yatırım Planları, Ukrayna Aracı, Batı Balkanlar ve Moldova Büyüme Planları ile ülkelerin AB ile sosyo-ekonomik olarak yakınlaşma ve reform çabalarını hızlandırmalarına yardımcı olacak ilave araç ve enstrümanları devreye soktuk.”

Genişleme süreci liyakate dayalı olmaya devam etmektedir ve ortakların her biri tarafından kaydedilen objektif ilerlemeye bağlıdır. Bu da genişleme sürecinin temel konularına bilhassa odaklanarak, AB hukukunun tüm alanlarında geri döndürülemez reformların uygulanması konusunda kararlılık gerektirmektedir. Demokrasi, hukukun üstünlüğü ve temel değerler AB'nin genişleme politikasının köşe taşları olmaya devam edecektir. AB üyeliği stratejik bir seçim olmaya devam etmektedir.

Genişleme süreci 2023 ve 2024 yılları boyunca yeni bir ivme kazanmıştır. 15 Ekim 2024 tarihinde Arnavutluk ile temel konular başlığı açılmıştır. Haziran 2024'teki ilk hükümetler arası konferanslarda Ukrayna ve Moldova ile katılım müzakereleri başlatılmıştır. Hukukun üstünlüğü faslına ilişkin ara kriterleri karşılayan Karadağ, diğer müzakere fasıllarını geçici olarak kapatma yolundadır. Mart 2024'te AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi'nde Bosna Hersek ile katılım müzakerelerinin başlatılmasına karar verilmiştir. 2023 yılı sonunda hem Arnavutluk hem de Kuzey Makedonya ile tarama süreci tamamlanmıştır.

Haziran 2024'teki hükümetler arası konferansta Karadağ'ın 23 ve 24 numaralı hukukun üstünlüğü fasıllarına ilişkin ara kriterleri genel olarak karşıladığı teyit edilmiştir. Bu şekilde, koşulların karşılanması hâlinde diğer fasılların geçici olarak kapatılmasına olanak sağlanmıştır. Hukukun üstünlüğü ve yargı alanında daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir.

Komisyon, Sırbistan'ın 3 numaralı fasıl grubunu (Rekabetçilik ve kapsayıcı büyüme) açmak için gerekli kriterleri yerine getirdiği yönündeki değerlendirmesini yineler. Önümüzdeki yıl Sırbistan'ın, özellikle hukukun üstünlüğü ara kriterlerine odaklanarak, sivil toplum ve medya için gerçek anlamda kolaylaştırıcı bir ortam sağlamanın yanı sıra dezenformasyon ve yabancı bilgi manipülasyonunu engellemek için inandırıcı çabalar sarf ederek, AB'ye katılımla ilgili reformların uygulanmasına yönelik çalışmaları hızlandırması beklenmektedir. 

Arnavutluk'la ilgili olarak, Komisyon, 15 Ekim 2024 tarihinde düzenlenen ikinci hükümetler arası konferansta temel konular başlığına ilişkin müzakerelerin başlatılmasını memnuniyetle karşılar. Yetkililerin, özellikle hukukun üstünlüğü, kanunların uygulanması, yolsuzluk ve örgütlü suçlarla etkin mücadele ve medya özgürlüğü, mülkiyet hakları ve azınlık hakları dâhil olmak üzere temel hakların desteklenmesi konularında AB odaklı reformların hızını daha da artırmaları büyük önem taşımaktadır.

Kuzey Makedonya'ya istinaden, ülkenin özellikle yargı, yolsuzlukla mücadele ve örgütlü suçlar olmak üzere temel konular başlığı kapsamında AB ile ilgili reformları uygulamaya devam etmesi gerekmektedir. Adalet sistemine duyulan güvenin güçlendirilmesi gerekmektedir. AB müktesebatının altı kümesinin tamamına yönelik tarama oturumları Aralık 2023'te tamamlanmıştır.

Bosna Hersek, göç yönetimi, AB'nin ortak ve dış güvenlik politikasına tam uyumun yanı sıra yargının bağımsızlığı, kara para aklamanın önlenmesi ve çıkar çatışmasına ilişkin mevzuatı kabul ederek somut sonuçlar ortaya koymuştur. Mart 2024'te AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi'nde Bosna Hersek ile katılım müzakerelerinin başlatılmasına karar verilmiştir. Komisyon, Komisyonun Ekim 2022 tarihli tavsiyesinde belirtilen ilgili tüm adımlar atılır atılmaz Konsey tarafından kabul edilmesi gerekecek müzakere çerçevesini  hazırlamaktadır.

Kosova Aralık 2022'de AB üyeliği için başvuruda bulunmuştur. Komisyon, Konsey talep eder etmez Kosova'nın üyelik başvurusuna ilişkin bir Görüş hazırlamaya hazırdır. Örgütlü suçlarla mücadelede ilerleme kaydedilmiş ve ortamı iyileştirilmiştir. Kosova için vize serbestisi 1 Ocak 2024 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kosova'nın hukukun üstünlüğünü ve kamu idaresini güçlendirmek ve ifade özgürlüğünü korumak için çabalarını yoğunlaştırması gerekmektedir.
 
Ukrayna ile katılım müzakerelerinin başlatılması, Ukrayna'nın AB'ye katılım yolunda reformlarını sürdürme kararlılığının önemli bir göstergesi olmuştur. Haziran 2024'teki ilk hükümetler arası konferansın ardından, müktesebatın analitik incelemesi (tarama) sorunsuz bir şekilde ilerlemektedir. Ukrayna'nın tüm koşulları yerine getirmesi kaydıyla Komisyon, 2025 yılında mümkün olan en kısa sürede temel konulardan başlayarak fasıl kümelerine dair müzakerelerin başlatılmasını dört gözle beklemektedir.

Katılım müzakerelerinin başlatılması, Moldova'nın Rusya'nın sürekli müdahalesi ve Rusya'nın Ukrayna'ya açtığı savaşın etkilerine rağmen AB'ye katılım yolunda reformları sürdürme kararlılığının önemli bir göstergesi olmuştur.  Haziran 2024'teki ilk hükümetler arası konferansın ardından, müktesebatın analitik incelemesi (tarama) sorunsuz bir şekilde ilerlemektedir. Moldova'nın tüm koşulları yerine getirmesi kaydıyla Komisyon, 2025 yılında mümkün olan en kısa sürede temel konulardan başlayarak fasıl kümelerine dair müzakerelerin başlatılmasını dört gözle beklemektedir.

Aralık 2023'te Avrupa Birliği Konseyi Gürcistan'a adaylık statüsü verirken, Gürcistan hükümetinin 2024 baharından bu yana izlediği yol nedeniyle AB'ye katılım süreci fiilen durmuştur. 26 Ekim 2024 tarihinde Gürcistan vatandaşları parlamento seçimlerinde oy kullanmıştır. AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi (AGİT/ODIHR) liderliğindeki ortak Uluslararası Seçim Gözlem Misyonu'nun ön bulguları, gergin ve oldukça kutuplaşmış bir ortamda meydana gelen bazı eksiklikleri tespit etmiştir. Rapor edilen zayıflıklar arasında seçim sürecine ilişkin son mevzuat değişiklikleri, oy gizliliğinden sık sık taviz verilmesi, usule ilişkin tutarsızlıklar, seçmenlere yönelik sindirme ve baskı gibi halkın sürece olan güvenini olumsuz etkileyen unsurlar yer almaktadır. Bu ön bulgular, daha önceki temel tavsiyelerde de vurgulanan kapsamlı bir seçim reformuna duyulan ihtiyacı teyit etmektedir.

Türkiye bir aday ülke ve Avrupa Birliği için kilit bir ortaktır. Bununla birlikte, katılım müzakereleri, Konsey'in kararı doğrultusunda 2018'den bu yana durma noktasındadır.  Yargının bağımsızlığı da dâhil olmak üzere, temel haklar ve hukukun üstünlüğü alanlarında ciddi endişeler devam etmektedir. Hukukun üstünlüğü ve temel haklara ilişkin diyalog, AB-Türkiye ilişkilerinin ayrılmaz bir parçası olmaya devam etmektedir. AB Konseyi'nin Nisan 2024’deki stratejik rehberliğinin ardından, Türkiye ile ilişkilerde kademeli olarak yeniden bir takım hareketlenmeler olmuş ve ortak ilgi alanlarına giren konularda yapıcı görüş alışverişlerinde bulunulması yönünde somut adımlar atılmıştır.

Sonraki adımlar
Şimdi Konsey, Komisyon'un bugünkü tavsiyelerini değerlendirecek ve genişleme sürecinde atılacak adımlara ilişkin kararlar alacaktır.

Arka plan
AB genişlemesi, mevcut ve gelecekteki üyelerine geniş kapsamlı sosyo-ekonomik faydalar sağlayacaktır. Tek pazardaki tüketici sayısındaki artış, iş dünyasının genişlemesi ve daha serbest ticaret yapabilmesi için önemli fırsatlar sağlayacaktır. Orta vadede sürdürülebilir büyümeyi sağlamak ve AB üyeliği için gerekli ekonomik kriterlerin karşılanmasında ilerleme kaydetmek üzere genişleme sürecindeki ülkelerin yapısal reformları hızlandırması giderek önem kazanmaktadır. Bu da, işleyen piyasa ekonomilerinin olmasını ve AB'deki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle başa çıkabilme kapasitesinin ortaya konulmasını gerektirir. Ekonomi politikaları aynı zamanda yeşil ve dijital geçiş kapsamındaki iddialı hedefleri de desteklemelidir.

Yeni araçlar ve enstrümanlar ortaklık yaptığımız ülkelerdeki sosyo-ekonomik büyümeyi arttırmaktadır. Katılım süreci hızlandıkça, AB tek pazarın bazı faydalarını öne çıkarmakta ve ortaklarımızın AB'ye kademeli olarak entegrasyonunu ve yer edinmesini  sağlamak için artan mali yardım sağlamaktadır. Başarılı Ekonomi ve Yatırım Planlarına ek olarak, 6 milyar Avro tutarındaki Reform ve Büyüme Aracı ile Batı Balkanlar için Büyüme Planı ve 50 milyar Avro tutarındaki Ukrayna Aracı, adalet ve hukukun üstünlüğünü merkeze alan reformları teşvik etmektedir. Aynı doğrultuda Komisyon, 10 Ekim 2024 tarihinde sosyo-ekonomik reformları desteklemek ve yatırımları arttırmak amacıyla 1.8 milyar Avroluk Reform ve Büyüme Aracı ile Moldova için Büyüme Planını sunmuştur.